Basitçe anlatımla, yatırımcıların ana para ile yatırım getirilerinden aldıkları arasındaki oranı veya borçluların aldıkları borçları ile ödemeleri gereken toplam tutar arasındaki oran Faiz Oranı olarak bilinir. Başka bir deyişle, borç alanın; borç verenin fonlarını kullandığı için borç verene ödediği anapara tutarının bir yüzdesidir.
Bu faiz oranları çoğunlukla yıllık olarak ifade edilir, ancak bazen daha kısa süreli dönemsel olarak da ifade edilir. Finans ve yatırım sektöründe yaygın olan birçok faiz oranı çeşidi vardır.
Faiz Oranı Türleri
Borç alanların ve borç verenlerin karşılaşacakları birçok Faiz Oranı türü vardır. Niteliğine ve amacına göre faiz oranları birbirinden farklılık göstermektedir. Bunlar aşağıdaki gibidir:
Basit (Nominal) faiz oranı (Nominal interest rate)
Nominal Faiz Oranı, finansal aracın ihraç tarihinde belirtilen faiz oranıdır. Faiz tahakkuklarını veya elden çıkarmaları hesaplayan çoğunlukla sabit bir orandır. Bir miktar paranın belli bir süre kullanılması karşılığında ödenen ek para veya borç veren tarafından elde edilen gelirdir. Faize konu olan paraya ise anapara denir.
Nominal Faiz Oranı, borç alanlar için avantajlıdır ve borç verenler için daha az avantajlıdır. Nominal Faiz Oranının diğer adı Basit Faiz Oranı veya Normal Faiz Oranıdır. Formüle etmek gerekirse;
FV: Anaparanın gelecekteki değeri
PV: Anaparanın bugünkü değeri
i: Basit faiz oranı
n: Vade sayısı
FV = PV + (PV x i x n)
Örnek vermek gerekirse; Ahmet Bey, yıllık %20 nominal faiz oranıyla bir yıllık bir dönem için 100.000 TL bankadan kredi almıştır. Ahmet bey bir yıl sonunda kredi tutarının 20.000 TL faizini 100.000 TL borç tutarıyla birlikte geri ödemek zorundadır. Yani toplamda 120.000 TL geri ödeyecektir.
Diğer bir örnek olarak; Ahmet Bey 100.000 TL sini 6 ay için %20 faiz oranından (yıllık oran) bankaya yatırmış olsun. Basit faiz oranları genelde yıllık oran olarak verilir. Buradaki hesabımızda 1 yıl sonunda ana paraya 2 defa faiz hesabı yapılacaktır. Bu durumda 6 aylık oran olan %10 faiz (%20 / 2) üzerinden hesaplayacak olursak, Ahmet Bey 1 yılın sonunda bankadan alacağı para;
FV = 100.000 + (100.000 x %10 x 2) = 120.000 TL
Bileşik faiz oranı (Compound interest rate)
Bileşik Faiz Oranı, belirlenmiş bir dönem veya sıklıkta faiz üzerinden faiz almak veya faiz vermek anlamına gelmektedir. Basit (Nominal) Faiz Oranında faiz hesaplaması sadece anapara tutarı üzerinden yapılmaktadır. Bunun aksine Bileşik Faiz, sadece Anapara tutarı üzerinden değil, aynı zamanda tahakkuk eden faiz üzerinden de faiz hesaplar.
Bileşik Faiz, Basit Faiz ile karşılaştırıldığında daha fazla getiri sağlar. Çünkü tahakkuk eden faiz aynı zamanda Anapara olarak muamele görür ve sonraki dönemlerde tahakkuk edecek faiz anapara ve önceki faizlerin toplamı üzerinden hesaplanır.
Bileşik faiz oranı borç veren için avantajlıdır, çünkü borçlu basit faiz oranlı borçlanmalardan daha fazlasını ödemek zorundadır.
Faiz hesaplama sıklığı veya periyodu, kararlaştırılan herhangi bir zaman dilimi olabilir, günlük, haftalık, iki haftada bir, aylık, üç aylık, altı aylık veya yıllık.
Paramızın belirli bir bileşik faiz oranına göre belli bir dönem sonunda oluşacağı değeri şu formülle hesaplanır;
FV: Anaparanın gelecekteki değeri
PV: Anaparanın bugünkü değeri
i: Bileşik faiz oranı
n: Vade sayısı
FV = PV x (1 + i)^n
Yukarıdaki aynı örnekten gidecek olursak;
FV = 100.000 x (1 + %10)^2 = 100.000 x 1.21 = 121.000 TL
Görüldüğü üzere bileşik faiz hesabında Ahmet bey nominal hesaba göre 1.000 TL daha fazla gelir elde etmiştir. Çünkü ilk 6 ayın sonunda hesaplanan anapara+faiz toplamı üzerinden ikinci 6 ay için faiz hesaplanmıştır.
Reel faiz oranı
Yukarıdaki iki farklı faiz oranı türünde göz ardı edilen enflasyon etkisini de hesaba dahil ettiğimizde Reel faiz oranından bahsedebiliriz. Enflasyon oranı, satın alma gücü kapasitesindeki azalma nedeniyle paranın gerçek değerini düşürür. Sonuç olarak, Basit (Nominal) Faiz Oranı, enflasyon oranının ekonomideki etkisini ve hareketini tamamen göz ardı ettiği için bazen yanıltıcıdır. Basit (Nominal) Faiz Oranı ile karşılaştırıldığında, Reel Faiz Oranı doğası gereği daha gerçektir. Duruma bağlı olarak, Reel Faiz Oranı pozitif, negatif ve hatta sıfır bile olabilir. Negatif veya sıfır ise bu tür yatırımlardan kaçınmak yatırımcının yararınadır.
Bunu formüle etmek gerekirse;
Reel Faiz Oranı = [ (1 + Nominal Faiz Oranı) / (1 + Enflasyon Oranı) ] -1
Örnekle açıklamak gerekirse;
Bir yatırımcı tasarruf ettiği 10.000 TL’yi yıllık %15 nominal faiz oranı ile bankaya yatırmış olsun. Vade sonunda yıllık enflasyon %9 olarak açıklandığı takdirde bu yatırımcı için reel kazanç ne olur?
Reel Faiz Oranı = [ (1 + 0,15) / (1 + 0,09) ] – 1 = 0.055 (%5.5)
FV = PV * (1 + Reel Faiz Oranı) = 10.000 x 1.055 = 10.550 TL